Anticonceptie, simpel uitgelegd

Hoe werkt anticonceptie precies? Welke anticonceptiemethodes zijn er? En wat doen ze precies met je hormonen? In dit blog vertellen we je meer over de hormonen die betrokken zijn bij je cyclus, en hoe anticonceptie precies z’n werk doet.

We bespreken:

De 4 belangrijkste vruchtbaarheidshormonen

• Oestrogeen
• Progesteron
• FSH en LH

Welke anticonceptiemethodes zijn er en hoe werken ze?

• De pil
• Het spiraal
• Het hormoonspiraal
• Het koperspiraal
• Overige anticonceptiemethodes met hormonen
• Natuurlijke anticonceptie

Je menstruatiecyclus is op te delen in 2 fases: de fase vóór je ovulatie (folliculaire fase) en de fase na je ovulatie (luteale fase). 

Tussen deze 2 fases in, vind je eisprong plaats (je ovulatie) Wanneer je ovuleert, ben je het meest vruchtbaar. 

De 4 belangrijkste vruchtbaarheidshormonen

Er zijn 4 hormonen die een grote rol spelen in je vruchtbaarheid:

🔸 Oestrogeen

In de eerste helft van je cyclus, de folliculaire fase, heeft oestrogeen een dominante rol. Oestrogeen zorgt ervoor dat het slijmvlies van de baarmoederwand dikker wordt en zich zo omvormt tot een ideale leefomgeving voor de bevruchte eicel.

Als de ovulatie nadert, produceer je meer oestrogeen die gepaard gaat met een dunne, gladde afscheiding die wazig wit is. Dit noem je het cervixslijm. Dit spermavriendelijk slijm zorgt ervoor dat de spermacellen makkelijker naar de eicel kunnen zwemmen en langer overleven in de baarmoedermond.

🔸 Progesteron

In de tweede helft van je menstruatie, dus na de eisprong, speelt progesteron een actieve rol. De hoeveelheid oestrogeen neemt dan af en het progesterongehalte neemt toe.

Progesteron wordt na de eisprong in de eierstokken aangemaakt. Dit hormoon bevordert het innestelen van een eventueel bevruchte eicel en zorgt er ook voor dat het baarmoederslijmvlies hiervoor klaar is. Wanneer er geen bevruchting van de eicel plaatsvindt, neemt de progesteronaanmaak af. Het gevolg hiervan is dat het baarmoederslijmvlies wordt afgebroken. Dit is het begin van je menstruatie. 

🔸 FSH en LH

Naast de ‘bekende’ hormonen oestrogeen en progesteron zijn er 2 andere hormonen die minder bekend zijn, maar een grote rol spelen in je cyclus: het follikelstimulerend hormoon en het luteïniserend hormoon.

Het follikelstimulerend hormoon (FSH)

De hypofyse (een klier in het midden van je hoofd, vlak onder de hersenen, die verantwoordelijk is voor de aanmaak van veel hormonen), maakt het follikelstimulerend hormoon (FSH) aan. De naam zegt het al: dit hormoon stimuleert de follikels – de zakjes waar de eicellen die nog niet ‘af’ zijn, zich in gaan ontwikkelen.

Kortgezegd betekent dit dat dit hormoon jouw eierstokken helpt om je eicellen klaar te maken. Een aantal follikels ontwikkelen zich, en na een tijd wordt een follikel 'dominant'. Dit is het follikel dat uitgroeit tot een eicel, en de weg naar de baarmoeder zal afleggen.

Het litheïniserend hormoon (LH)

Het luteïniserend hormoon neemt toe nadat het oestrogeenniveau in je lichaam is gestegen. Door de toename van het luteïniserend hormoon breekt de follikel open, en wordt de volwassen eicel losgelaten. Vanuit de eierstok daalt het eitje af naar de eileider. Dit proces wordt de ovulatie genoemd.

Je meest vruchtbare dagen vallen samen met deze LH-piek. De piek duurt maar 1 of 2 dagen en je kunt deze vruchtbare dagen meten met een ovulatietest.

Welke anticonceptiemethodes zijn er en hoe werken ze?

De verschillende anticonceptiemethodes werken elk op z’n eigen manier. De 2 bekendste anticonceptiemethodes met hormonen zijn de pil, en het hormoonspiraal.

Daarnaast kun je als vrouw nog kiezen uit een anticonceptiemethode zonder hormonen: het koperspiraal.

Tot slot bespreken we kort een manier waarbij geen enkel hormoon of ‘instrument’ te pas komt: de natuurlijke anticonceptiemethode.

🔹 De pil 

De pil is een bekende anticonceptiemethode, waarbij je elke dag een pil neemt. De pil geeft kunstmatige hormonen af (oestrogeen en progestageen), waardoor de eicellen niet rijpen en de eisprong wordt onderdrukt.

De kunstmatige hormonen in de pil remt de afgifte van LH en FSH en zorgt ervoor dat er geen eicel vrijkomt.

En als er bij een vrouw geen eisprong optreedt, kan er geen bevruchting plaatsvinden. Geen eisprong betekent ook dat je lichaam geen eicel hoeft ‘op te ruimen’, en daarom ben je bij de pil ook niet écht ongesteld.

De maandelijkse bloedingen tijdens de stopweek van de pil zijn dan ook kunstmatig. Tijdens de 6 of 7 dagen dat je stopt met de pil is er namelijk geen opname van artificiële hormonen en zal het beetje baarmoederslijmvlies dat opgebouwd werd, opnieuw worden afgebroken. Dit noemen we ontrekkingsbloedingen. 

Het hormoon zorgt er daarnaast ook voor dat het slijmvlies van de baarmoederhals verandert. Het slijm wordt taai en troebel en daardoor moeilijker doordringbaar voor spermacellen.

De negatieve effecten van de pil:

De pil is het meestgebruikte anticonceptiemiddel onder vrouwen in België. Toch komen er negatieve effecten bij de pil kijken, waar de laatste tijd gelukkig steeds meer aandacht voor is. De pil kan ervoor zorgen dat je seksuele verlangen (je libido) vermindert omdat je dagelijks een vorm van progesteron slikt.

Daarnaast zorgt de pil ervoor dat het aanbod aan vitamines en mineralen in je lichaam verandert. Dit kan zorgen voor allerlei klachten zoals lusteloosheid of zelfs depressies.

Studies hebben aangetoond dat de pil (of andere artificiële anticonceptie) je lichaam berooft van vitaminen en mineralen (zoals vitamine B's, foliumzuur, zink en magnesium).

🔹 Het spiraal 

Het spiraal is een klein ‘ankertje’ van een paar centimeter lang die door een arts of gynaecoloog bij je wordt ingebracht. Een spiraal wordt eenmalig geplaatst en werkt tussen de 5 en 10 jaar. Bij een spiraal kan de eicel zich niet in de baarmoeder nestelen.

Je kunt kiezen tussen een hormonale spiraal of een koperen spiraal.

Het hormoonspiraal 

Een hormoonspiraal geeft het hormoon levonorgestrel (progesteron) af. Dit hormoon werkt met name op het baarmoederslijmvlies en zorgt ervoor dat het slijm in de baarmoederhals 'taaier' wordt. Zaadcellen komen hierdoor moeilijker door het slijm van de baarmoedermond. Daarnaast wordt de eisprong soms onderdrukt en wordt het baarmoederslijmvlies ongeschikt voor de innesteling van een eventueel bevruchte eicel.

Slechts een klein gedeelte van de hormonen komen in je lichaam terecht. Toch kunnen vrouwen last hebben van deze hormonen die vrijkomen (acne, stemmingwisselingen, opgeblazen gevoel, libido verlies).

Meeste gekende hormoon spiraal is de Mirena Spiraal. 

De anticonceptieve werking van Mirena is gebaseerd op de volgende effecten*: 

• Het slijm dat zich in de het baarmoederhalskanaal bevindt wordt taaier, waardoor zaadcellen er moeilijker doorheen kunnen.
• Door de afgifte van het hormoon levenorgestrel in de baarmoeder kunnen zaadcellen hier niet normaal bewegen en functioneren. Dit verkleint de kans op een bevruchting.
• Het baarmoederslijmvlies wordt bijna niet opgebouwd. Hierdoor kan, als er toch een bevruchting plaatsvindt, een bevrucht eitje zich niet innestelen
• Door de aanwezigheid van een vreemd voorwerp in de baarmoeder kan een eitjes dat eventueel is bevrucht zich niet innestelen. 
• Bij sommige vrouwen wordt de eisprong onderdrukt. Als er geen eitje vrijkomt kan er geen bevruchting plaats vinden. 

*bron

Het koperspiraal 

Een koperspiraal bevat geen artificiële hormonen, waardoor er wel een eisprong optreedt en je dus wel menstrueert. Een koperspiraal is een betrouwbare anticonceptiemethode en maakt de kans op een zwangerschap klein. Het koperspiraal werkt op 2 manieren:

• Koper is giftig voor de mannelijke zaadcellen. Daardoor zijn ze niet of nauwelijks in staat om een eicel te bevruchten.
• Koper maakt het slijmvlies van de baarmoeder ongeschikt voor innesteling van een bevruchte eicel.

Helaas ervaren veel vrouwen klachten met de koperspiraal aangezien deze inflammatie veroorzaakt met hevige krampen en bloedingen als gevolg.

🔹 Overige anticonceptiemethodes met hormonen

Naast de pil en het hormoonspiraal zijn er nog andere anticonceptiemethodes die gebruik maken van hormonen. Zo is er de prikpil, anticonceptiepleister, NuvaRing, en het anticonceptiestaafje. De werking van deze methodes zijn hetzelfde als die van de pil en het hormoonspiraal.

🔹 Natuurlijke anticonceptie

Naast de bekende manieren met hormonen of een instrument, zijn er ook natuurlijke manieren om een zwangerschap te vermijden. Beter gekend onder de naam natuurlijke vruchtbaarheidsmethode of anticonceptiemethode (Natural Family Planning/Sensiplan). Je gebruikt hierbij geen medicijnen of artificiële hormonen en laat ook niets inbrengen.

Deze methodes kunnen zowel gebruikt worden als contraceptie als bij kinderwens.

De bekendste en meest efficiënte methode werkt op 2 manieren:

• Je meet je basale lichaamstemperatuur
• Je analyseert en controleert je cervixslijm

Je temperatuur meten: 

Wanneer je ovuleert, stijgt je lichaamstemperatuur. Gemiddeld genomen is je temperatuur na je eisprong ongeveer 0,2 tot 0,3 graden hoger dan voor je eisprong. Een stijging in je temperatuur wijst dus op een eisprong.

Deze stijging meet je ‘s ochtends met een thermometer met 2 decimalen (je temperatuur is dan te zien als 37,43 in plaats van bijvoorbeeld 37,4). 

Deze gegevens houd je bij in een curve of app.

Je cervixslijm controleren:

Tijdens je cyclus verandert je afscheiding. De dagen vóór de eisprong is de slijmafscheiding verhoogd, dun en helder. Tijdens de andere dagen van de cyclus is het kleverig en troebel.

Je kunt het slijm makkelijk herkennen als je eenmaal weet waar je op moet letten.

Daarnaast kun je ook steeds dubbelchecken wanneer je het meest vruchtbaar bent met een ovulatietest. Deze werkt met urine, waarin het luteïniserend hormoon wordt gedetecteerd.

Bij deze anticonceptiemethode wordt aangeraden gebruik te maken van betrouwbare methodes om je temperatuurstijging te volgen. Bekende apps zijn Natural Cycles of laat je begeleiden door een gecertificeerde coach zoals Rebecca van Vrouw & Vruchtbaarheid (Sensiplan Coach).

Wij hopen dat je veel aan dit blog hebt gehad. Heb je nog vragen? Chat met ons, we zijn er om naar jou te luisteren.